Tüp bebek tedavisi (in vitro fertilization) kısırlık sorunu yaşayan çiftlerde çocuk sahibi olma şansını önemli ölçüde artıran yardımcı üreme tekniklerinden bir tanesidir. “İVF nedir? Tıp literatüründe ne anlama gelir?”, “Tüp bebek nasıl oluyor?”, “Tüp bebek başarı oranı her çiftte aynı mıdır?” “Tüp bebek tedavisi nasıl yapılır?” Bunlar gibi tüp bebek tedavisi hakkında merak edilenler yazının devamında detaylı olarak ele alınmıştır.

Tüp Bebek(IVF) Nedir? 

Düzenli ve korunmasız ilişkiye rağmen 1 yıl boyunca gebelik elde edilemeyen durumlarda çiftlerden her ikisinin de infertilite yani kısırlık açısından değerlendirilmesi gerekir. Kadınlarda ileri yaş ile birlikte yumurta rezervinin azalması, fallop tüplerinde tıkanıklık, polikistik over sendromu gibi sağlık sorunlarının bulunması erkeklerde ise düşük sperm sayısı ve/veya kalitesi, hormon dengesizliği gibi faktörler bebek sahibi olmayı zorlaştırabilir. Çiftlerde doğal yollarla çocuk sahibi olma süreci çeşitli nedenlere bağlı olarak her zaman kolay olmayabilir. Günümüzde infertilite dünya genelinde yaygın olarak rastlanan, çiftlerde bebek sahibi olmayı engelleyen sağlık sorunlarının başında gelir. Araştırmalar üreme çağındaki çiftlerden yaklaşık %10-15’inde infertilite sorunu bulunduğunu göstermektedir. 

İnfertilite bazı durumlarda sadece kadından veya erkekten kaynaklanabileceği gibi infertilite tanısı alan çiftlerden yaklaşık %20’sinde hem kadında hem de erkekte bebek sahibi olmaya engel olan bir probleme rastlanır. Bilim ve teknoloji alanında yaşanan gelişmelerin de yardımıyla doğal yollarla gebelik elde edemeyen çiftlerde aşılama ve tüp bebek tedavisi gibi yardımcı üreme teknikleri ile gebelik elde edilebilir. 

Peki, tüp bebek nedir? Tıp literatüründe in vitro fertilization (İVF) olarak da adlandırılan tüp bebek tedavisi kısaca kadın üreme hücresi olan yumurtanın erkek üreme hücresi olan sperm ile laboratuar ortamında birleştirilmesi ve ardından kadının rahmine transfer edilmesi olarak açıklanabilir. 

Tüp Bebek Nasıl Yapılır?

Tüp bebek tedavisi kadının yumurtalıklarından alınan olgunlaşmış yumurtaların erkekten doğal yollarla veya mikro TESE gibi yardımcı tekniklerle alınan spermle laboratuvar ortamında döllenmesidir. Yumurta hücrelerini döllenmesinin ardından elde edilen embriyoların kaliteli olanlarından bir veya iki tanesi seçilir ve anne adayının rahmine transfer edilir. 

Tüp Bebek Nasıl Olur?

Tüp bebek tedavisinde anne adayından toplanan yumurtalar baba adayından alınan sperm ile laboratuar ortamında döllenir. Bunun sonucunda oluşan embriyolardan en kaliteli olan bir veya iki tanesi seçilir ve anne adayının rahmine ince bir kateter yardımıyla transfer edilir.

Tüp Bebek Tedavisinin Aşamaları Nelerdir?

Tüp bebek tedavisi sırasında genel veya lokal anestezi altında kadından olgunlaşmış yumurta hücreleri toplanır ve toplanan yumurtalar laboratuvar ortamında sperm hücresi ile birleştirilerek embriyo elde edilir. Tüp bebek tedavisi sürecinde genellikle takip edilen adımlar aşağıdaki gibidir :

• Yumurta hücrelerinin uyarılması: Tüp bebek tedavisinin başlıca aşamalarından bir tanesi yumurta hücrelerinin uyarılmasıdır. Bu aşamada kadının genel sağlık durumuna ve yumurta rezervine bağlı olarak tüp bebek iğneleri veya yumurta uyarımına yardımcı olan çeşitli ilaçlar kullanılır. Normal şartlarda sağlıklı bir kadında her ay bir adet yumurta olgunlaşır ve yumurtalıklardan atılır. Tüp bebek tedavisinde başarı şansını artırmak için birden fazla yumurta hücresinin uyarılması amaçlanır. 
• Yumurta toplama: Yumurta hücrelerinin uyarılması sürecinde yaklaşık 2-3 günde bir uzman doktor ultrason yardımıyla foliküllerin gelişimini takip eder. Yumurtalar yeterli olgunluğa ulaştığında yumurta toplama aşaması olarak adlandırılan aşamaya geçilir. Bu aşama genellikle genel anestezi yardımıyla gerçekleştirilir. Ultrason probuna takılan içi boş bir iğne yardımıyla olgunlaşan yumurtalar toplanır. İşlem sırasında lokal veya genel anestezi kullanıldığı için genellikle hastalarda ağrı veya acı hissedilmez.
• Sperm toplanması: Yumurta toplanması ile aynı gün erkekten de sperm alınması gerekir. Normal şartlarda erkekler steril bir ortamda masturbasyon yöntemi ile sperm örneği verirler. Erkeğin normal yollarla sperm verememesi durumunda veya erkekte azospermi yani hiç sperm hücresi olmaması durumunda mikro TESE gibi yardımcı tekniklerle girilerek sperm örneği alınabilir.
• Yumurta ve spermin birleştirilmesi: Bu aşamada kadından toplanan yumurtalar ve erkekten alınan spermler laboratuvar ortamında kendiliğinden birleşmesi ve döllenme gerçekleşmesi beklenir. Günümüzde yardımcı üreme tekniklerinde yaşanan olumlu gelişmelerle birlikte mikro enjeksiyon tekniği gibi teknikler de ön plana çıkmaktadır. Mikroenjeksiyon yönteminde sperm doğrudan yumurtanın içerisine enjekte edildiği için kaliteli embriyo elde etme şansı daha yüksek olabilir (4).
• Embriyo transferi: Döllenmenin ardından embriyo gelişimi birkaç günde bir laboratuarda çalışan uzmanlar tarafından düzenli olarak kontrol edilir. Bu aşamada ailesinde genetik geçişli bir sağlık sorunu bulunan çiftler genetik tanı testi yapılmasını isteyebilir (5). Embriyo transferinin yapılacağı güne embriyoların gelişimine bakılarak karar verilir. Genellikle döllenmenin ardından 3-5 gün sonra transfer işlemi gerçekleştirilir. Bu aşamada kaç adet embriyonun transfer edileceğine kadının yaşına ve daha önceki başarısız tüp bebek denemelerine bakarak karar verilir. Genellikle kaliteli olan bir veya iki adet embriyo seçilir ve ince bir kateter yardımıyla kadının rahmine yerleştirilir. Embriyo transferi için genellikle herhangi bir anestezi uygulanmasına gerek duyulmaz. Embriyo transferinin ardından 10-12 gün sonra gebelik testi yapılır ve embriyonunun tutunup tutulmadığına yani gebelik elde edilip edilmediğine bakılır. 

Tüp Bebek Tedavisinin Riskleri Nelerdir?

Tüp bebek tedavisi sırasında veya sonrasında nadiren bazı komplikasyonlar görülebilir. Tüp bebek tedavisinin başlıca riskleri aşağıdaki gibidir:

• Transfer aşamasında birden fazla embriyonun transfer edilmesi çoğul gebelik riskini artırabilir. Bununla birlikte günümüzde sağlık teknolojisi alanında yaşanan olumlu gelişmeler sayesinde tek embriyo transferi ile gebelik elde edilme şansı da oldukça yüksektir. Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında 2010 yılında Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliğe göre günümüzde 35 yaşa kadar olan tüm birinci ve ikinci uygulamada tek embriyo, üçüncü ve sonraki uygulamalarda iki embriyo, 35 yaş ve üzerindeki tüm uygulamalarda ise en fazla iki embriyo transfer edilebilir.
• Bazı araştırmalar tüp bebek yöntemiyle elde edilen gebeliklerde erken doğum riskinin daha yüksek olabileceğini göstermektedir.
• Tedavi sırasında yumurtalıkları uyarmak için kullanılan ilaçlar nadiren yumurtalıkların aşırı uyarılmasına yumurtalık hiperstimülasyon sendromuna neden olabilir.

Tüp Bebekle Normal Bebek Arasındaki Fark Nedir?

Tüp bebek ile normal bebek arasındaki tek fark sperm ve yumurtaların uzman doktorların kontrolünde laboratuvar ortamında döllenmesidir. Tüp bebek yöntemi ile elde edilen gebelikler ile normal yolla elde edilen gebelikler arasında gebelik süreci bakımından herhangi bir fark yoktur.

Aşılama ile Tüp Bebek Arasındaki Fark Nedir?

Tüp bebek tedavisi gibi aşılama da normal yollarla gebelik elde edilemeyen durumlarda üremeye yardımcı olan tedavi seçeneklerinden bir tanesidir. Genellikle erkeğe bağlı kısırlık durumunda tercih edilen aşılama tedavisi ile tüp bebek arasında bazı farklılıklar vardır. Aşılama tedavisinde erkekten alınan sperm doğrudan kadının rahmine bırakılırken tüp bebek tedavisinde sperm ve yumurta laboratuar ortamında döllenir.

Tüp Bebek Tedavisinde Sperm Kime Ait?

Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre yardımcı üreme tekniklerinde yalnızca çiftlerden alınan üreme hücreleri kullanılabilir. Bir başka ifadeyle tüp bebek tedavisinde donör kullanılması veya alınan sperm örneğinin başka bir adayda kullanılması yasaktır.

Tüp Bebek Tedavisi İçin Uygun Aday Kimler?

Tüp bebek tedavisi bebek istemesine rağmen gebelik elde edemeyen çiftlerde tercih edilen yardımcı üreme tekniklerinden bir tanesidir. Çocuk sahibi olamama şikâyeti ile tüp bebek merkezlerine başvuran çiftlerde öncelikle kadın hastalıkları ve doğum alanında uzman hekimler kadından bazı kan tetkikleri yaptırmasını ister. Bu kan tahlilleri genellikle adetin 2. veya 3. günü yapılan FSH, LH, TSH gibi hormon değerlerinin incelendiği testlerdir. Yapılan bu tahliller kadında polikistik over sendromu gibi bir sağlık probleminin olup olmadığı hakkında uzmanlara bilgi verir. Ek olarak kan tahlilinde bakılan AMH değeri de kadının yumurta rezervi hakkında önemli bilgiler sağlar. Kan tahlillerinin yanı sıra ultrason ve rahim filmi (HSG) gibi görüntüleme yöntemleri ile kadının rahmi ve fallop tüpleri değerlendirilir. Kadının detaylı muayeneden geçmesinin ardından uzman doktorun gerekli görmesi halinde erkekler de alanında uzman bir üroloji doktoru tarafından detaylı olarak muayene edilir. 

İnfertilite tanısı alan her çiftte ilk seçenek her zaman tüp bebek tedavisi olmayabilir. Uzman doktor sorunun kaynağına bağlı olarak öncelikle yumurta çatlatma tedavisi veya aşılama tedavisi gibi yardımcı üreme tekniklerinden faydalanabilir. Bununla birlikte aşılama tedavisinden olumsuz sonuç alınması, yumurta rezervinde azalma veya sperm sayısında düşüklük gibi durumlarda tüp bebek tedavisi tek seçenek olabilir. Peki tüp bebek tedavisi hangi durumlarda yapılır? IVF tedavisi uygulanan başlıca durumlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Kadın kaynaklı sebepler: İnfertilite tanısı konulurken öncelikle kadında fallop tüplerinde bir tıkanıklık olup olmadığını kontrol etmek için rahim filmi gibi görüntüleme tekniklerinden faydalanılır. Tüplerde tıkanıklık olması durumunda sperm kanallardan geçip yumurtaya ulaşamayacağı için gebelik elde edilemez. Bu durumda tüp bebek tedavisi gerekli olabilir. Ek olarak kadınlarda infertiliteye neden olan başlıca sağlık sorunlarından bir tanesi de polikistik over sendromudur. Sebebi kesin olarak bilinmeyen polikistik over sendromunda FSH/LH hormon düzeylerindeki dengesizliğe bağlı olarak yumurtlama problemi ortaya çıkabilir. Bu durumda da tüp bebek tedavisinden faydalanılması gerekebilir.
• Genetik geçişli hastalık riski: Çiftlerden herhangi bir tanesinde talasemi (akdeniz anemisi), Behçet gibi genetik geçişli bir sağlık sorunu bulunması durumunda bebekte de aynı sağlık sorununun bulunma riskini en aza indirmek için tüp bebek tedavisi kullanılabilir.
• Erkek kaynaklı sebepler: Erkeklerde de kadınlarda olduğu gibi üreme problemleri görülebilir. Araştırmalar infertilite tanısı alan çiftlerin %40’ında sorunun erkek kaynaklı olduğunu göstermektedir. Erkeklerde masturbasyon yoluyla alınan semen analizinin labaratuar ortamında incelenmesinin ardından sperm sayısı, kalitesi ve/veya hareketliliğinde problem tespit edilmesinden sonra uzman doktor tüp bebek tedavisi yapılmasını önerebilir.

Yukarıda sayılanlara ilave olarak tekrarlayan gebelik kayıplarında da tüp bebek tedavisi yapılması gerekebilir.

Kaç Kez Tüp Bebek Tedavisi Denenebilir?

Tüp bebek tedavisinin kaç kere denenebileceğine yönelik kesin bir sınır olmamakla birlikte bazı çalışmalara göre 3 defadan fazla denenmesinin tedavinin başarı oranı üzerinde olumlu bir katkısı yoktur (9).

Tüp Bebek Tedavisi Kaç Ayda Bir Yapılır?

Tüp bebek tedavisine başlayan çiftlerde tedavi süreci yaklaşık 3-4 haftalık döngüden oluşur. Bu sürenin sonunda gebelik elde edilememesi durumunda anne adayının genel sağlık durumuna bağlı olarak ara vermeden tedaviye devam edilebilir.

Transferden Sonra Bebeğin Rahme Tutunması İçin Ne Yemeliyim?

Embriyo transferi sonrası herhangi bir yiyeceğin bebeğin rahme tutunmasına yardımcı olabileceğini gösteren yeterli kanıt yoktur. Bununla birlikte hamilelik öncesinde ve sırasında lif içeriği yüksek, vitamin ve mineral bakımından zengin gıdalar tüketmek, bol su içmek gebelik sürecinin sağlıklı geçmesine yardımcı olabilir (10).